Gruczoł krokowy (stercz, łac. prostata) oraz jądra i pęcherzyki nasienne należą do układu męskich narządów płciowych. Stercz znajduje się tuż pod pęcherzem moczowym, do przodu od odbytnicy, końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Od dołu podparty jest przez przeponę moczowo – płciową miednicy.
Rak stercza, czyli niekontrolowany wzrost liczby komórek wykazujących cechy złośliwości. Częstość występowania tego nowotworu wzrasta wraz z wiekiem. Chorobę rozpoznaje się zwykle u mężczyzn po 60 roku życia. Ryzyko zachorowania na raka stercza jest szczególnie duże u mężczyzn, których ojciec lub brat chorował lub choruje na ten nowotwór.
Początkowo choroba przebiega bezobjawowo, dlatego u wielu chorych rozpoznaje się ją w stanie dużego zaawansowania. Jej objawy są niecharakterystyczne – na ogół są nimi zaburzenia w oddawaniu moczu. Wczesnym przejawem raka stercza jest zwiększenie stężenia swoistego antygenu sterczowego ( PSA – prostate specific antigen) w surowicy. Wprawdzie wzrost stężenia PSA w surowicy może być również następstwem łagodnego rozrostu lub zapalenia stercza, jednak stwierdzenie nieprawidłowej wartości PSA jest sygnałem do podjęcia badań mających na celu wykrycie raka stercza.
Jeśli rak postępuje, dochodzi do zajęcia przezeń tkanek otaczających stercz oraz do powstania przerzutów. Zwykle w pierwszej kolejności przerzuty powstają w węzłach chłonnych miednicy. Najczęstszym miejscem przerzutów odległych są kości: żebra, kości miednicy, kręgosłup. Rozwój raka stercza jest na ogół powolny. Tylko niektóre postaci tego nowotworu rozwijają się szybko. Chorzy na nowotwór wzrastający powoli mogą żyć przez wiele lat, nieświadomi choroby, i umrzeć z innej przyczyny.
Metody leczenia raka prostaty
Istnieje kilka różnych metod leczenia raka stercza. Wybór odpowiedniej metody zależy od wielu czynników, m.in. od stopnia zaawansowania i złośliwości nowotworu oraz od wieku i ogólnego stanu chorego. Niektóre z tych metod, zwane metodami radykalnymi, pozwalają na usunięcie lub zupełne zniszczenie guza, inne służą zahamowaniu wzrostu nowotworu lub nawet zmniejszeniu jego zaawansowania. Zasadniczą metodą umożliwiającą spowolnienie rozwoju raka stercza jest leczenie hormonalne, mające na celu ograniczenie wpływu hormonów męskich (androgenów) na gruczoł krokowy. Do metod radykalnych należą leczenie operacyjne oraz napromienianie (radioterapia).
Leczenie operacyjne (prostatektomia radykalna) polega na całkowitym wycięciu gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi i węzłami chłonnymi miednicy oraz na zespoleniu pęcherza moczowego z cewką moczową.
Operację wykonuje się w warunkach ogólnego znieczulenia chorego. Techniki prostatektomii radykalnej są różne: tzw. Otwarta (klasyczna), laparoskopowa, z użyciem robota. Skuteczność onkologiczna ww. metod jest porównywalna. Metody mało inwazyjne dzięki wykorzystaniu powiększenia, zlikwidowania drżenia rąk operatora, małych rozmiarów wykorzystywanych narzędzi, umożliwiają bardziej precyzyjne ruchy chirurga, co może mieć istotny wpływ na dokładne preparowanie tkanek m. in. oszczędzenie pęczków naczyniowo – nerwowych odpowiedzialnych za utrzymanie wzwodu i prawidłową funkcję aparatu zwieraczowego.
Po zabiegu operacyjnym chory ma pozostawiony w pęcherzu na 7 do 14 dni cewnik, który ułatwia gojenie się zespolenia kikuta cewki z pęcherzem moczowym.
Prostatektomia radykalna wiąże się z częściowym uszkodzeniem aparatu zwieraczowego cewki moczowej. U niektórych chorych po zabiegu może dojść do nietrzymania moczu o różnym nasileniu: od wyciekania niewielkiej ilości moczu w czasie wysiłku fizycznego, kaszlu lub kichania do nietrzymania zupełnego. U wielu chorych poddanych prostatektomii radykalnej może dochodzić do zaburzenia wzwodu prącia.
Istnieją dwie formy radioterapii radykalnej. Jedna z nich polega na napromienianiu od zewnątrz stercza (radioterapia z pól zewnętrznych) i jego najbliższej okolicy, druga – zwana brachyterapią – na wprowadzeniu do gruczołu krokowego izotopu radioaktywnego. Napromienianie od zewnątrz stosuje się jako samodzielną metodę leczenia radykalnego lub jako uzupełnienie leczenia operacyjnego. Ryzyko nietrzymania moczu po radioterapii jest mniejsze niż po prostatektomii radykalnej. W ostatnim czasie wprowadzono nowe metody miejscowego leczenia raka stercza wykorzystujące wysokie temperatury celem niszczenia komórek nowotworowych.
Leczenie przerzutowego raka prostaty
Idea leczenia hormonalnego opiera się na wpływie hormonów płciowych męskich (androgenów) na rozwój gruczołu krokowego i raka tego narządu. Zasadniczym hormonem męskim jest testosteron produkowany przez jądra. Istotę hormonoterapii raka stercza stanowi wyeliminowanie wpływu androgenów na nowotwór. Efekt ten można uzyskać dzięki operacyjnemu usunięciu jąder lub dzięki stosowaniu leków, które blokują dostęp androgenów do komórek nowotworu lub hamują produkcję androgenów przez jądra. Obecnie dostępne są leki tzw. nowa hormonoterapia, których efektywność działania przewyższa dotychczas stosowane terapię a skutki uboczne ich stosowania są wyraźnie mniejsze.
Leczenie hormonalne nie jest pozbawione działań niepożądanych. Najczęściej powoduje ono powiększenie i niekiedy bolesność gruczołów piersiowych oraz uderzenia gorąca i uczucie zmęczenia. Długotrwałe leczenie antyandrogenowe może doprowadzić do zmniejszenia masy mięśni, ogólnego osłabienia oraz zmniejszenia uwapnienia kości.
W przypadku braku skuteczności hormonoterapii a także już w tzw. pierwszej linii leczenia przerzutowego raka prostaty stosujemy chemioterapię połączoną z klasyczną hormonoterapią. Efektywność takiego leczenia jest lepsza niż każda z ww. metod stosowana oddzielnie.
Aktywna obserwacja w raku prostaty
Niektórych chorych, u których rak gruczołu krokowego jest nieznacznie zaawansowany (niewielki guz) i mało złośliwy, wystarczy poddać aktywnej obserwacji, polegającej na okresowym badaniu stercza palcem przez odbytnicę i oznaczeniu stężenia PSA w surowicy a także regularnym wykonywaniu biopsji gruczołu krokowego. Ryzyko rozwoju choroby jest u nich niewielkie. Jeśli w czasie obserwacji nie stwierdza się postępu choroby, nie ma potrzeby stosowania aktywnego leczenia. W przypadku wystąpienia cech świadczących o bardziej agresywnym charakterze nowotworu wdrażane jest leczenie radykalne.
Choremu na raka stercza należy przedstawić wszystkie metody leczenia, które można u niego zastosować oraz poinformować go o zaletach i wadach każdej z nich. Zgodnie z zasadami nowoczesnej urologii, wyboru metody leczenia powinien dokonać chory – urolog jest jego doradcą i powinien służyć mu wszelkimi wyjaśnieniami. Niemniej zazwyczaj chory oczekuje od urologa konkretnej propozycji dotyczącej sposobu leczenia. Propozycję taką powinien uzyskać wraz z wyczerpującą informacją na temat spodziewanej skuteczności zalecanego leczenia i niebezpieczeństwami, które ono z sobą niesie.
